زمینه و هدف:پهنه بندی کشت محصولات کشاورزی یکی از انواع ارزیابی است که می تواند به عنوان الگویی برای ارزیابی اراضی، برنامه ریزی و مدیریت بهتر از منابع اراضی مورد استفاده قرار گیرد.روش بررسی: در این پژوهش برای تعیین مکان های مناسب جهت کشت زرشک در کشور ایران، معیارها و زیر معیارهای مختلفی مد نظر قرار گرفت و با توجه به اهمیت تلفیق اطلاعات، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی برای وزن دهی به لایه ها انتخاب و به کمک نرم افزار Expert choice پیاده سازی گردید. از نرم افزار Arc GIS، به منظور تحلیل فضایی و همپوشانی لایه ها استفاده شد.یافته ها: نتایج حاصل از عوامل اقلیمی، توپوگرافی و خاکی نشان داد که ستان های خراسان جنوبی(قاین، بیرجند)، فارس(شیراز و آباده) ، همدان، اراک، اصفهان، شهرکرد و کرمان بهترین مکان برای کشت این محصول می باشند. برای بیان میزان مناطق مناسب یا مناسب برای کشت زرشک بصورت مساحت می توان مناطق مختلف کشور را براساس مساحت اراضی قابل کشت کشور که بالغ بر 356858.1 کیلومتر مربع (35685810 هکتار) می باشد.بحث و نتیجه گیری: نتایج حاصل می تواند، طراحان را در انتخاب مکان مناسب جهت کشت زرشک یاری کند.

کشت پاییزه چغندرقند از نظر اقتصادی و کارآیی مصرف آب سودمندی بیشتری نسبت به کشت بهاره آن دارد. کشت چغندرقند در استان های خراسان رضوی و جنوبی فقط به صورت بهاره انجام می شود، از این رو امکان سنجی کشت پاییزه چغندرقند در این مناطق ضروری است. بهترین و کم هزینه ترین روش جهت شناسایی مناطق مستعد، استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی است. بدین منظور عناصر اقلیمی دما و بارش این استان ها جمع آوری گردید. سپس احتمال وقوع واحدهای حرارتی تجمعی، شاخص قابلیت تولید زیست توده، ساعات بهاره شدن، یخ زدگی، بارندگی و طول روز برای هر ایستگاه محاسبه گردید. لایه های شیب و ارتفاع مناطق از مدل رقومی ارتفاع استخراج گردید. سپس نقشه پهنه بندی لایه های موثر و همچنین نقشه نهایی با استفاده از روش سلسله مراتبی در محیط ARC GIS تهیه گردید. نتایج نشان داد که در بسیاری از مناطق خراسان رضوی و نواحی مرکزی خراسان جنوبی احتمال ساقه وری بوته های چغندرقند وجود دارد. تنها در مناطق جنوب غربی استان خراسان جنوبی مجموع ساعات بهاره شدن کمتر از مقدار مورد نیاز چغندرقند می باشد. گرچه بارش کمتر از 50 میلیمتر در طول فصل زراعی در مناطق جنوبی استان خراسان جنوبی مزیت این کاشت را در این مناطق کاهش می دهد. بیشتر مناطقی که بارش بیش از 190 میلیمتر دارند با خطر یخ زدگی، عدم دریافت درجه روز رشد (GDD) مناسب و بهاره شدن مواجه می باشند. بر اساس نقشه نهایی پهنه بندی 4.90 درصد اراضی این استان ها بسیار مناسب، 16.74 درصد مناسب، 47.98 درصد متوسط و 30.38 درصد نامناسب برای کاشت پاییزه چغندرقند تخمین گردید.

هدف اصلی این مطالعه، تعیین نواحی مستعد کشت پاییزه چغندرقند در استان های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی با توجه به برخی از متغیرهای مؤثر در آن می باشد. بدین منظور داده های هواشناسی از اداره کل هواشناسی استان ها برای ایستگاه های منطقه در دوره 1383-1394 جمع آوری شد، سپس با استفاده از نرم افزار ArcGISاطلاعات توصیفی نقشه ها به آن اضافه شد. با توجه به اقلیم موردنیاز محصول چغندرقند بر اساس یک مدل تصمیم گیری سلسله مراتبی، وزن پارامتر و اهمیت هر یک از لایه ها به وسیله نرم افزار EXPERT CHOICE تعیین گردید. در بین معیارهای تصمیم گیری بهاره شدن (Vernalization) مهم ترین عامل تعیین شد. درنهایت با استفاده از عملیات همپوشانی وزنی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی پهنه بندی عرصه های مستعد کشت پاییزه چغندرقند در این استان ها انجام گرفت. طبق نقشه نهایی پهنه بندی 9/71 درصد اراضی این استان ها جزء مناطق درجه یک قرار گرفت. پیرو پهنه بندی انجام شده به منظور بررسی امکان کشت پاییزه چغندرقند در شهرستان مشهد به عنوان تست مدل تحقیقی، آزمایشی در قالب اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1394 انجام شد. این تحقیق حاکی از تأثیر معنی دار تاریخ کاشت و رقم بر درصد ساقه روی بود. با توجه به نتایج این آزمایش و بررسی نقشه پهنه بندی نهایی مشخص گردید که این منطقه جزء مناطق درجه 2 می باشد؛ بنابراین به نظر می رسد امکان کشت پاییزه چغندرقند با استفاده از ارقام مقاوم و انتخاب تاریخ کاشت مناسب در مناطق مستعد استان های مورد بررسی وجود دارد.

شناسایی پهنه های جدید تولید چغندرقند (Beta vulgaris L. ) پاییزه که نسبت به کشت بهاره نیاز آبی کم تری دارد، این امکان را به وجود می آورد تا سطح زیر کشت این محصول نیز افزایش یابد. با شناسایی مناطق مناسب کشت پاییزه چغندرقند می توان درجهت تولید شکر با بهره وری بیشتر از آب گام برداشت. بهترین و کم هزینه ترین روش برای شناسایی مناطق مستعد کشت، استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی می باشد. جهت بررسی امکان کشت چغندرقند پاییزه در استان فارس و شناسایی مناطق مناسب کشت پاییزه در این استان به کمک داده های اقلیمی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) اطلاعات عناصر اقلیمی طولانی مدت نوزده ساله، شامل دما و بارش از 13 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک استان فارس شامل اقلید، جهرم، زرین دشت، فراشبند، فسا، فیروزآباد، قیر و کارزین، کازرون، لار، لامرد، نورآباد و نیریز در سال 95-94 جمع آوری شد و سپس لایه های اطلاعاتی مورد نیاز شامل شاخص های واحدهای حرارت تجمعی، بهاره شدن، توده زیستی و ارتفاع برای این استان توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی محاسبه گردید. لایه های شیب و ارتفاع از مدل رقومی آن ها استخراج شده و سپس نقشه پهنه بندی لایه های مذکور و نقشه نهایی پهنه بندی با کمک روش سلسله مراتبی در محیط سیستم تحلیل اطلاعات مکانی (ArcGIS) رسم شد. بر اساس نتایج به دست آمده مناطق مرکزی، شرقی، غربی و تا حدودی مناطق جنوبی شامل شهرستان های فیروزآباد، فسا، نی ریز، جهرم، فراشبند، زرین دشت، داراب، شیراز، قیروکارزین به عنوان مناطق با استعداد جهت کشت چغندرقند پاییزه شناسایی شدند. مناطق شمال غربی (کازرون)، جنوب شرقی (داراب، نی ریز و حاجی آباد) و مناطق جنوب و جنوب غربی (قیروکارزین، لار و لامرد) از نظر تعداد ساعات سرمای مؤثر با کم تر از 140 ساعت مناسب کشت پاییزه چغندرقند بوده و ساعات سرمای مؤثر بین 170-140 ساعت را دریافت نمودند و جزء مناطق مساعد کشت پاییزه چغندرقند قلمداد شدند. در نهایت مناطق شمالی و حاشیه جنوبی استان فارس به عنوان مناطق نامناسب جهت کشت این محصول شناخته شدند و طبق نقشه نهایی پهنه بندی این استان 13 درصد اراضی بسیار مناسب، 23 درصد مناسب، 31 درصد متوسط و 33 درصد نامناسب جهت کشت چغندرقند پاییزه تخمین زده شدند. با توجه به نتایج این تحقیق و شرایط آگروکلیمایی استان فارس، پهنه بندی استان با استفاده از شاخص های اقلیمی دما و بارش انجام شد و مناطق مرکزی، شرقی، غربی و تا حدودی مناطق جنوبی استان فارس به عنوان مناطق مناسب کشت چغندرقند پاییزه معرفی گردیدند.